Γαβράς

Επώνυμο μεγάλης βυζαντινής οικογένειας, που ήταν γνωστή ήδη από τον 11ο αι. Τα μέλη της αναδείχτηκαν σημαντικοί στρατηγοί έως και τον 13o αι. Μεταγενέστερα εμφανίζονται με το ίδιο επώνυμο αξιόλογοι λόγιοι και συγγραφείς. Η καταγωγή εκείνων που έδρασαν στην περίοδο των Κομνηνών ήταν από τη Χαλδία και, σύμφωνα μάλιστα με κάποια τοπική παράδοση του ελληνικού Πόντου, από την Άτρα της Χαλδίας. Σημαντικότεροι είναι: 1. Γρηγόριος (τέλη 11ου – αρχές 12ου αι.). Δούκας της Χαλδίας στην περιοχή του Πόντου, γιος του στρατηγού Θεόδωρου Γ’. Κρατήθηκε όμηρος στο Βυζάντιο από τον Αλέξιο Α’ Κομνηνό με το πρόσχημα ότι θα παντρευόταν μελλοντικά την κόρη του αδελφού του Αλέξιου Α’ Ισαακίου. Τελικά παντρεύτηκε την κόρη του αυτοκράτορα Μαρία, την οποία όμως χώρισε. Για να μην αποδράσει από την αυτοκρατορία, φυλακίστηκε στο φρούριο της Φιλιππούπολης, αργότερα απελευθερώθηκε και αγωνίστηκε εναντίον των βασιλικών στρατευμάτων (1106), οπότε και αιχμαλωτίστηκε. Έναν χρόνο αργότερα (1107), του ανατέθηκε και πάλι η στρατιωτική διοίκηση της Χαλδίας και της Τραπεζούντας. Ο Γ. ηττήθηκε σε πόλεμο εναντίον των Τούρκων (1119) και σώθηκε από την αιχμαλωσία με την καταβολή λύτρων. 2. Θεόδωρος (; – 1098). Στρατηγός, πατέρας του προηγούμενου, που καταγόταν από τη Χαλδία. Κατόρθωσε να ελευθερώσει από την τουρκική εξουσία την περιοχή Χαλδίας-Τραπεζούντας και τις πόλεις Παϊπέρτ και Κολωνεία. Επειδή ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Αλέξιος Α’ Κομνηνός (1081-1118) φοβόταν κάποια ενδεχόμενη στάση του Γ., ανέθεσε σε αυτόν τη στρατιωτική διοίκηση της περιοχής. Σε πόλεμο εναντίον των Τούρκων (1098), ο Γ. αιχμαλωτίστηκε και οδηγήθηκε στη Θεοδοσιούπολη, όπου βρήκε μαρτυρικό θάνατο. Τον 14ο αι. ανακηρύχθηκε μάρτυρας και άγιος της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η μνήμη του τιμάται στις 2 Οκτωβρίου. 3. Θεόδωρος (12ος αι.). Άρχοντας των περιοχών Αμισού και Παφλαγονίας. 4. Ιωάννης (14ος αι.). Θεολόγος και συγγραφέας, γνωστός για την ενεργό ανάμειξή του στις ησυχαστικές έριδες εκείνης της εποχής στη Θεσσαλονίκη, στις οποίες υπερασπίστηκε τις απόψεις του Βαρλαάμ Καλαβρού και του Γρηγορίου Ακίνδυνου. Έγραψε θεολογικό έργο το 1343 για να αναιρέσει τις απόψεις του Γρηγορίου Παλαμά, το οποίο όμως χάθηκε. Το 1832 πραγματοποιήθηκε από τον Φ. Μπουασονάντ έκδοση ομιλίας του Γ. που αναφέρεται στα Εισόδια της Θεοτόκου. 5. Κωνσταντίνος (τέλη 11ου – μέσα 12ου αι.). Στρατηγός, που έδρασε την εποχή του Αλέξιου Α’, πιθανότατα γιος του Θεόδωρου Γ. (βλ. 2.). Υπήρξε διοικητής της φρουράς της Φιλαδέλφειας, πήρε μάλιστα μέρος στον πόλεμο εναντίον των Σελτζούκων (μάχη Φιλομηλίου, 1115). Ως στρατηγός της περιοχής Χαλδίας-Τραπεζούντας (1126-40) στασίασε εναντίον της κεντρικής εξουσίας και αναγκάστηκε, μετά την ήττα του, να αναγνωρίσει την εξουσία του βασιλιά. Ο αυτοκράτορας Μανουήλ Α’ Κομνηνός (1143-80) τον έστειλε πρεσβευτή στον σουλτάνο του Ικονίου. Η ανδρεία του στρατηγού περιγράφεται σε δημοτικά τραγούδια του ελληνικού Πόντου. 6. Κωνσταντίνος (τέλη 10ου – αρχές 11ου αι.). Στρατηγός, που έδρασε στο πλευρό του Βάρδα Σκληρού, επί Βασιλείου Β’ (976-1025). 7. Μιχαήλ (12ος αι.). Στρατηγός, που έδρασε στην περίοδο του αυτοκράτορα Μανουήλ Α’ Κομνηνού, σύζυγος της Ευδοκίας Κομνηνής. Αρχικά διακρίθηκε στους πολέμους εναντίον των Ούγγρων και των Σελτζούκων, αργότερα όμως έπεσε σε δυσμένεια και κατέφυγε στους τελευταίους, οι οποίοι τον έστειλαν ως πρεσβευτή στον Βυζαντινό αυτοκράτορα. 8. Μιχαήλ (14ος αι.). Λόγιος με μεγάλη πνευματική μόρφωση. Έγραψε προσευχές, επικήδειο στον γιο του βασιλιά (ίσως του Ανδρόνικου Β’), θρήνο και εγκώμιο στον βασιλιά, έργο για τα όνειρα, καθώς και επιστολές, πολλές από τις οποίες σώζονται στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας (454).